ھمه ما ھر لحظه در زندگی روزمره در حال معامله ھستیم. اینکه از کجا خرید می‌کنیم یا چه محصولی را انتخاب کنیم تا سود بیشتری ببریم یا حداقل ضرر را بپردازیم. امروزه با وجود معیاری برای سنجش ارزش یک معامله به نام “پول” کار ما راحت‌تر از پیش، جلو می‌رود؛ اما در گذشته این چنین نبوده است. در این مقاله از یک پی می خواھیم تاریخچه پیدایش مفھوم صرافی در دنیا و ایران را بررسی کنیم.

پیدایش صرافی

در چندین قرن گذشته، پیش از تبدیل نیروی ماشینی به نیروی دست انسان، افراد برای تامین نیازھای اولیه خود با توجه به شرایط اقلیمی به دامپروری و کشاورزی می‌پرداختند؛ زیرا آنان فقط از محصولات خود تغذیه می‌کردند، اما آنان نمی توانستند ھمزمان به تولید چندین محصول مصرفی خود از جمله گندم، برنج، غلات و گوشت بپردازند. در این زمان شیوه‌ای از معامله به اسم معامله پایاپای یا تھاتری پدید آمد تا خانوارھا بتوانند با داد‌و‌ستدِ کالاھای خود بدون واسطه به محصول مورد نظرشان برسند. در این شیوه فردی محصول تولید شده از جانب خود را در ازای محصول تولید شده فرد دیگر قرار می‌دھد. برای مثال فردی یک کیسه از گندم تولید شده خود را با یک کیسه از برنج تولید شده فرد دیگر تعویض می‌کند. پس از مدتی این نوع از معامله موجب اعتراض افراد بسیاری شد. این اعتراضات ناشی از مشکلات نمایان شده ھمراه با معامله پایاپای بود.مھمترین مشکلات این معامله به شرح زیر بود.

• نبود معیاری برای سنجش ارزش کالا

افرادی معتقد بودند که ارزش محصولاتشان نسبت به دیگر محصولات بیشتر است و آنان با تعویض محصولات خود متضرر می‌شوند.

• عدم توافق بر سر تبادل محصول

ممکن بود فردی که تولید کننده گندم است و نیاز به برنج دارد، نتواند فردی را بیابد که در ازای گندم به او برنج تحویل دھد.

• فاسد شدن کالا

کالاھای پرمصرف اغلب دارای تاریخ انقضا بوند که امکان این وجود داشت فردی پس از فاسد شدن کالای خود، نیاز به محصول دیگر داشته باشد و نتواند معامله ای را شکل دھد.

این مشکلات سبب شد تا بعضی از کالاھای پرمصرف با توجه به شرایط اقلیمی وسیله‌ای برای سنجش معاملات قرار گیرند که به آن “پول کالا” می‌گفتند. به‌طور فرضی اگر دکتری، مریضی را معاینه می‌کرد در ازای آن خواستار پول کالایی مثل غلات می‌شد؛ اما ھمین شیوه نیز سبب درگیری‌ھای دیگر شد. چرا که ممکن بود فردی پول‌کالایی را تولید نکند و طرف دیگر معامله نیاز به کالای او نداشته باشد. با حل نشدن این مشکلات، دولت مردان به فکر چاره افتادند و در نھایت به راھکار ضرب و پخش سکه رسیدند. ھر قلمرویی برای نشان‌دادن پیشرفت و قدرت خود به ضرب سکه مختص حکومت خود پرداخت. از این رو سکه ھای نقره ای و طلایی متنوع پدید آمد که ھر کدام ارزش خاص خود را داشت.

پیدایش مفھوم «صرافی» و «صراف»

در این میان که شرایط اقلیمی، سبب تولید بیشتر و مقرون به‌صرفه یک محصول در یک محیط شده بود، داد و ستد میان قلمروھا رواج بیشتری پیدا کرده بود. این ارزش و تنوع گوناگون، سنجش برای توافق بر یک معامله را سخت می‌کرد. به ھمین دلیل افرادی مشغول به سنجش ارزش‌ھای مسکوکات شدند که به آن ھا صراف می‌گفتند. آنان به سنجش مسکوکات پرداخته و در ازای گرفتن محصول یا سکه ای، قبضی با عنوان «برات» که اعتبار‌نامه‌ای به اسم آنان بود، به افراد واگذار می‌کردند. افراد نیز از طریق برات دریافتی می‌توانستند کالای مورد نظر خود را خریداری کنند. این نوع از کاغذ شروعی بر پیدایش پول اسکناسی خوانده می‌شود. صراف‌ھا که در بابل با نام ترامپوزیت به سبب دایر‌کردن میزی به اسم ترامپوزا مشغول بودند، رفته رفته خدمات گوناگونی از جمله:

•  جمع آوری سپرده ھا
• نگھداری اشیا گران بھا
• اعطای اعتبار
• تبدیل پول
• انتقال پول

به مشتریان خود ارائه می دادند. خدمات آن‌ھا در واقع نوعی خدمت از بانک، به شکل اولیه اطلاق می‌شود. در اروپای قرون وسطی، صراف‌ھا، برای تبدیل ارزھای متنوع به یکدیگر بر روی نیمکت‌ھایی به نام بنکو  BANCO می‌نشستند و مانند دیگر صراف‌ھا به صرافی مشغول بودند. بانک ھای امروزی نام خود را از نیمکت آنان وام گرفته‌اند.

صرافی در ایران

در ایران نیز قدمت صرافی و وجود صرافان به دوره ی پیش از ھخامنشیان باز می گردد، اما رونق اصلی آن در این عصر است. در قرن 19 میلادی بانکداری ایران مطلقا از طریق صرافان انجام می‌شد و تمرکز اصلی آنان در شھرھای تبریز، اصفھان، شیراز، تھران، مشھد و بوشھر؛ یعنی شھرھای تجاری بود. احتیاج مردم برای آشنایی با پول‌ھای متنوع و سنجش آنان روز به روز بیشتر می‌شد. به ھمین سبب بانک‌ھای اروپایی حساب شخصی بازکرده و به اعتبار خود در میان مردم، بیش از پیش اضافه کنند.

تعداد صرافان نیز گسترش یافت و عده ای را به چنان مقام و ثروتی رساند که یکی از صرافان معروف این گروه پیشنھاد تاسیس بانکی را به ناصرالدین شاه داد اما با وی موافقت نشد. چندی بعد بانک شاھنشاھی تاسیس شد که در انحصار رویترز قرار داشت. بسیاری از خدمات صرافان در آن انجام می‌شد؛ اما این موضوع سبب از بین رفتن حرفه‌ صرافی نشد. امروزه با رونق گرفتن معاملات تجاری و ورود احکام و قوانین، بانک‌ھا تنھا به تبدیل ارزھای معاملات تجاری و صنعتی بزرگ می پردازند. به ھمین علت بسیاری از افراد برای سفر و تبدیل پول خود به ارز دیگر در مقیاس کوچک باید به صرافی مراجعه کنند. صرافی ھا قانونی یا غیر‌قانونی به کار خود مشغول ھستند. آنان که در مغازه با گرفتن پروانه ی رسمی به کار خود می پردازند، صرافان قانونی و افرادی که در کف بازار به تبدیل پول مشغول ھستند، صرافان غیر قانونی یا دلالان بازار خوانده می شوند.

انواع صرافی

انواع صرافی ھا در ایران به دو شکل عمده است.

• صرافی نوع اول که تنھا به شکل خرید و فروش مسکوکات و ارز نقدی می پردازد.
• شکل دوم آن که در چارچوب قوانین بانکی به دیگر پرداخت‌ھای ارزی می‌پردازند.

بر اساس تعداد بسیار زیاد صرافی‌ھا، سودی که ھر فرد از تبدیل ارز یا طلا دریافت می‌کند با یکدیگر تفاوت عمده‌ای دارد؛ ولی به شکلی نیست که از محدوده‌ای بالاتر برود، زیرا از سمت دولت و بانک نرخی معین می شود. اما بھتر است برای تبدیل پول یا سنجش کالای خود به صرافان قانونی مراجعه کنید.

تحریم‌ها و کار صرافی‌ها

تحریم ایران که سبب پیدایش تب تند تورم و نوسانات ارزی شد، اقتصاد ایران را بیمار و تابلوی سیاه مزین به اعداد قرمز و سبز صرافی‌ھا را نیز خاموش کرد. این نوسانات غیر‌کنترل شده سبب شد، تا بسیاری از صراف‌ھا به شغلی دیگر روی آورده یا برای مدتی فعالیت خود را متوقف کنند. دلار 25 ھزار تومانی تعداد مراجعه کنندگان به صرافی ھا را روز‌به‌روز کاھش داد؛ زیرا نه قیمت آن صرف می کرد و نه حتی بعضی از صرافی‌ھا دلاری برای فروش داشتند. این روزھا که کمی از تشنج گذشته می گذرد و قیمت دلار نسبت به گذشته کاھش چشمگیری داشته است، صرافان نیز کم و بیش به فعالیت خود می پردازند، اما اغلب آنان ھنوز به وضعیت موجود معترض ھستند و به دنبال بازگشت بازار به وضعیت سابق می گردند.